posłuchaj

Strona wykorzystuje COOKIES w celach statystycznych, bezpieczeństwa oraz prawidłowego działania serwisu.
Jeśli nie wyrażasz na to zgody, wyłącz obsługę cookies w ustawieniach Twojej przeglądarki.

Zgadzam się Więcej informacji

Ludzie

Tenenbaum Mordechaj
ur. 1916 Warszawa, zginął 20.08.1943 getto Białystok

Tenenbaum Mordechaj,pseud. Jusuf Tamaroff (1916 Warszawa – 20.08.1943 Białystok) –działacz syjonistyczny, przywódca powstania w getcie białostockim.


Mordechaj ukończyłgimnazjum „Tarbut” w Warszawie. Studiował semitystykę naUniwersytecie Warszawskim. Interesował się astronomią i kulturąWschodu, poznał język arabski. W 1935 r. wstąpił dosyjonistycznej organizacji Frajhajt, związanej z Poalej Syjon. Od1938 r. należał do Centralnego Komitetu He-Chaluc.


Był jednym ztwórców podziemia żydowskiego w czasie okupacji. Działał worganizacji Dror He-Chaluc – syjonistycznej organizacjimłodzieżowej, która współtworzyła Żydowską OrganizacjęBojową. Wojna zastała go w Wilnie. Do Białegostoku zostałprzysłany przez żydowskie podziemie w listopadzie 1942 r. Jegozadaniem było stworzenie zorganizowanego ruchu oporu. Powołał tzw.Blok B – zjednoczenie części żydowskich organizacji podziemnych.


Po tzw. aryjskiejstronie podawał się za Tatara, posługując się dokumentami nanazwisko Jusuf Tamaroff. W ramach działalności podziemnejpodróżował pomiędzy Warszawą, Białymstokiem, Częstochową,Będzinem i Krakowem, a także Grodnem, Kowlem i Wilnem. Aktywizowałżydowskie podziemie, przenosił informacje. W Warszawie działał wŻydowskim Komitecie Narodowym oraz Żydowskiej Organizacji Bojowej.


Uczestniczył takżew pracach przy tworzeniu Archiwum Ringelbluma, dokumentującegosytuację w getcie warszawskim. Za jego przykładem w Białymstokustworzył wraz z Herszem Mersikiem archiwum wzorowane na warszawskim.Pisał w dzienniku:


Jesteśmyinicjatorami i organizatorami Archiwum Żydowskiej Martyrologii podjarzmem hitlerowskim. Listy naszych towarzyszy, nasze odwiedziny iwyjazdy, zbieranie materiałów przez samych kolegów we wszystkichskupiskach żydowskich – położyły fundament pod stworzenie tegoarchiwum.


Na wiosnę 1943 r.Bronka Winnicka zdołała na polecenie Tenenbauma wynieść z gettadwa zbiory dokumentów, które zamknięto w metalowych puszkach.Przekazała je porucznikowi AK Bolesławowi Filipowskimu, któregoTenenbaum znał osobiście. Filipowski zakopał puszki w ogrodziedomu przy ul. Piastowskiej w Białymstoku. W 1945 r. oddał jeprzedwojennemu znajomemu z Sokółki, doktorowi medycyny LwuBlumentalowi, który ukrył je w Śniadowie. Później dokumentyzostały wydobyte z ziemi, a zbiór był badany przez historyków wBiałymstoku i Łodzi. W Białymstoku zrobiono kopie dokumentów iprzekazano do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.Oryginały zostały wywiezione do Izraela i zdeponowane w ArchiwumInstytutu Yad Vashem.


Pod koniec grudnia1942 r. Tenenbaum udał się do Grodna. Podczas spotkania z członkamiJudenratu apelował, aby poczynić przygotowania do zbrojnego oporu.Na propozycję odpowiedzieli pozytywnie syjoniści, jednak urzędnicyJudenratu byli negatywnie nastawieni do propozycji oporu i walki.Uważali, że trzeba współpracować z Niemcami, ponieważ wierzyli,że potrzebują oni Żydów do pracy. Chociaż wizyta w Grodnie nieprzyniosła oczekiwanych rezultatów, Mordechaj wywarł ogromnewrażenie na młodych grodzieńskich Żydach. Grupy Droru utrzymywałykontakt z partyzantami i w przyszłości planowana była wspólnawalka. Postanowiono, że dziewczęta-łączniczki pojadą doBiałegostoku. Po tych rozmowach Tenenbaum podjął kolejnedziałania, m.in. wydał odezwę do Żydów, w której apelował, abynie wierzyli w fałszywe obietnice Niemców[1.2]. Skupił wokółsiebie grupę ludzi. Mimo skromnych możliwości, zaczęli produkcjęgranatów i butelek zapalających.


Po pierwszej „akcji”w getcie w lutym 1943 r., przygotowania do powstania nabrały tempa.Tenenbaum doprowadził do zjednoczenia wszystkich organizacjipodziemnych i stanął na ich czele. Trudny proces negocjacyjnyopisuje jedna z działaczek podziemia Chajka Grossman. Linia podziałuprzebiegała przede wszystkim między syjonistami a komunistami. Ciostatni chcieli, aby głównym filarem oporu przeciw Niemcom stałasię walka partyzancka w lesie. Według Tenenbauma natomiast najpierwtrzeba było „wypełnić swój obowiązek w getcie”.


Powstanie wybuchłorankiem 16 sierpnia 1943 r., kiedy uczestnicy ruchu oporuzorientowali się, że Niemcy otaczają getto i przygotowują się dowywózki wszystkich Żydów. Tenenbaum dowodził nim ze swojegopokoju na ul. Ciepłej 13. Chajka Grossman tak wspomina chwile zpoczątku powstania, kiedy widziała Tenenbauma po raz ostatni:


Mordechajzaskoczył mnie w tych ostatnich chwilach. Jego pokój byłposprzątany, łóżka pościelone, na stole kolorowy obrus. Z szafkina ścianie Mordechaj wyjął broń wyjętą z kryjówek w naszymsektorze. Był uczesany, miał na sobie szary garnitur, kołnierzykmiał zapięty, a buty wyczyszczone. Siedział przy stole, słuchającraportów (...). Słuchał w milczeniu, nie przeklinał. Nieusłyszałam ani razu jego ulubionego „cholera”. Każdegowysłuchiwał do końca i wydawał krótki rozkaz: „Nie strzelajciedo Niemców na Jurowieckiej. Jeśli spróbują wejść na nasz teren,nie pozwólcie im. Strzelajcie” (...). Czy to był Mordechaj,nerwowy, dynamiczny, rzutki Mordechaj, tak łatwo wpadający wentuzjazm? To prawda, jego oczy płonęły, ale jego ruchy byłyopanowane, a odpowiedzi celne i jasne. (...). To był z pewnościąnowy Mordechaj. To był dowódca, który wiedział, że robi, co doniego należy.


20 sierpnia 1943 r.,gdy padł ostatni punkt obrony – szpital przy ul. Fabrycznej,Tenenbaum wraz Danielem Moszkowiczem prawdopodobnie popełnilisamobójstwo, co ustalił historyk i uczestnik ruchu oporu SzymonDatner.





 

Is this the same family?


WiT


2022-12-14 13:39:16 history
pomysł i realizacja © Tomasz Wiśniewski (bagnowka)
oprogramowanie serwisu choruzy.pl