Głębokie Глыбокае גלובוקי Koordynatorem miejscowości jest: Кастусь Шыталь

Plan rządowego (zabranego karmelitom bosym) majątku Głębokie. 1853 rok. (Fragment). Zródło: Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne (LVIA), F. 525, Ap. 2, B. 969.

Plan rządowego (zabranego karmelitom bosym) majątku Głębokie. 1853 rok. (Fragment). Widoczny jest plac w kształcie zbliżonym do trójkąta, po północnej stronie kościół parafialny pw. Trójcy Swiętej, po południowej kompleks budynków klasztoru karmelitów bosych z kościołem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Zródło: Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne (LVIA), F. 525, Ap. 2, B. 969.

W czasach carskich Głębokie było miasteczkiem (nie posiadało praw miejskich), i nie miało oficjalne zatwierdzonych nazw ulic i placów. W niektórych ze źródeł tamtego okresu plac ten jest nazywany jako "Plac Cerkiewny".

Pocztówka z wizerunkiem Głębokiego, podpisana "Церковная площадь" ("Plac Cerkiewny"), wydana ok. roku 1914, wysłana 02.10.1915 z Głębokiego. Wydawnictwo L. Romma, właściela jednej z pierwszych w Głębokiem księgarni i wydawcy pierwszej serii pocztówek z wizerunkami Głębokiego. Podobnie był przedstawicielem znanej z końca XVIII wieku na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego rodziny Romm, znanych żydowskich drukarzy i wydawców, mających w XIX - pierwszej połowie XX wieku słynną drukarnie w Wilnie. Pocztówka ze źbiorów Kastusia Szytala.

Adresy budynków przy placu byli zapisywane jako przynależące do ulicy Berezweckiej (nieoficjalna nazwa), która po nadaniu Głębokiemu praw miejskich oraz uporządkowaniu toponimiki najpóźniej w roku 1921 otrzymała nazwę ulicy Krakowskiej. Po nadaniu w 1923 roku placu nazwy 3 Maja nastąpiła rewizja adresów i budynki zostały przypisane do pl. 3 Maja.

Ogłoszenie w Gazeta Sądowa Warszawska, Nr. 35, 1926.

Nazwę Plac 3 Maja postanowiono nadać w ramach obchodów uroczystości narodowej w 1923 roku. Uroczystość była uczczona przez nabożeństwach we wszystkich świątyniach Głębokiego - kościele, cerkwi oraz synagodze. 

Notatka z gazety Dziennik Wileński, Nr. 92, 1923.

Pocztówka "Plac 3 Maja". Lata 20-e XX wieku. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie/polona.pl.

Ogrodzenie kościoła Trójcy Swiętej. Widoczny jest szyld z napisem "Plac 3 Maja". Fragment pocztówki według zdjęcia Jerzego Dulewicza. Zbiory Kastusia Szytala.

Plac 3 Maja był miejscem uroczystości państowych. 26 czerwca 1930 roku na tym placu witano Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego.

Prezydent Ignacy Mościcki przechodzi przed frontem szwadronu Korpusu Ochrony Pogranicza. Zdjęcie: Witold Pikiel, czasopismo Zołnierz Polski, Nr. 29, 1930.

W 1930 roku w południowej części placu 3 Maja został wzniesiony pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego. W 1939 roku planowano uregulowane placu i wniesienie nowego pomnika Marszałka, lecz plany pokrzyżowała wojna. Zdjęcie 02.06.1939 ze źbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

Na pomniku był umieszczona rzeźba z podobizną Marszałka Piłsudskiego oraz tablica. Pomniki z identycznymi rzeźbami i tablicami i niestety o wątpliwej wartości artystycznej, były stawiane w roku 1930 w dziesiątkach miejscowości w województwie wileńskim, a w powiecie dziśnieńskim, centrum którego było Głębokie - w każdej gminie. Władze powiatu dziśnieńskiego rozumieli potrzebę wzniesienia w Głębokiem nowego i lepszego pod względem artystycznym pomnika Marszałka Piłsudskiego i w 1939 roku był opracowany projekt uregulowania placu i postawienia tam nowego pomnika Marszałka - lecz plan ten nie został urzeczywistniony przez wojnę. Zdjęcie (fragment) ze źbiorów Archiwum Akt Nowych w Warszawie. 

W 1934 roku w północnej części placu został założony skwer, w którym posadzono drzewa i ustawiono ławeczki. Głębocki oddział LOPP (Liga Ochrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej) ustawił w tym skwerze maketę ciężkiej bomby lotniczej. Skwer stał miejsciem odpoczynku mieszkańców Głębokiego. Na tym zdjęciu widać też panującą w owym czasie nierówność społeczną: obok pięknie ubranych kobiet z rodzin oficerskich stoją biednie ubrani męszczyzna z dzieckiem. Zdjęcie ze źbiorów Rusłana Kulewicza z Grodna.

Przy wschodniej pierzei placu stała synagoga, zwana Błękitną. Została zbudowana przed I Wojną Swiatową. Była jedyną żydowską bożnicą, wzniesioną we wschodniej (pokarmelickiej) części Głębokiego. Inne 9 synagog i domów modlitwy w Głębokiem były zlokalizowane w zachodniej (byłej radziwiłłowskiej) części miasta. Zdjęcie ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, sygn. KKE 2540.

Pocztówka, przedstawiająca widok na Głębokie i plac 3 Maja z wieży cerkwi prawosławnej, dawnego kościoła karmelitów bosych. Ze źbiorów Kastusia Szytala.

Jednym z budynków przy placu była murowana karczma, nazywana czasem austerią, zbudowana w XVIII wieku przez karmelitów bosych. W międzywojniu budynek miał adres pl. 3 Maja, 26 i mieścił rozmaite sklepy, instytucje, lokale usługowe oraz mieszkania. Budynek chylił się ku upadkowi i w maju 1939 roku starosta postanowił go zburzyć. Postanowienia tego polskie władze nie dokonali z powodu rozpoczęcia II Wojny Swiatowej i okupacji sowieckiej, która rozpoczęła się 17 września 1939 roku. Zburzenia karczmy dokonali Sowieci w maju lub czerwcu 1941 roku, tuż przed początkiem okupacji niemieckiej. Pozostawiono niewielką (piętrową) część budynka, która po II Wojnie służyła jako biblioteka dziecięca i przetrwała do lat 70-ch XX wieku. Pocztówka ze źbiorów Kastusia Szytala.

W budynku dawnej karczmy miesciła się drukarnia Zajwiela Szejnbojma. Drukarnia została założona najpóźniej w 1930 roku, kikukrotnie zmieniała adresy, w latach 1933-1939 mieściła się w dawnej karczmie pod adresem plac 3 Maja, 26. Zdjęcie 02.06.1939, zbiory Archiwum Akt Nowych, Warszawa.

Druga drukarnia, należąca do Mowszy Kacowicza, wybitnego żydowskiego działacza społecznego, urodzonego w 1865 roku, zmarłego 10.01.1938, założyciela w początku XX wieku prywatnej żydowskiej szkoły, miesciła się do końca 1931 roku w budynku pod adresem pl. 3 Maja, 9 (przy południowej pierzei placu), a z początkiem 1932 roku przeniesiona do nowowzniesionego domu M. Kacowicza pod adresem pl. 3 Maja, 8. W drukarni drukowano czasopisma w językach polskim i żydowskim. Fragment pocztówki ze zbiorów Kastusia Szytala.

Strona czasopisma "Ziemia Dziśnieńska", organu uczniów gimnazjum im. Unii Lubelskiej w Głębokiem, drukowanego u M. Kacowicza.

Opracował Kastuś Szytal, 3 maja 2024 roku.