People

Abraham Samuel Herszberg urodził się w 1856 roku w Kolnie. Otrzymał tradycyjne żydowskie wykształcenie, znał język rosyjski i niemiecki. W roku 1880, w wieku 24 lat, ożenił się z Geną Rebeką, córką Mordki Szmula Wendla i przeniósł się do Białegostoku. Żona wniosła mu w posagu niewielką fabrykę, która znajdowała się w dawnym "Białostockim Zaułku", czyli na obecnym Nowym Świecie.

W 1887 roku była to niewielka tkalnia wyrobów wełnianych z roczną produkcją wartości około 2 tysięcy rubli. W ciągu trzech lat zakład zwiększył produkcję - jej wartość w roku 1890 wyniosła 5 tysięcy rubli. Herszbergowie mieszkali przy ulicy Kupieckiej w Białymstoku /obecnie jest to ulica Malmeda/, w domu niejakiego Waldenberga.

Abraham Herszberg znany był z ciągot dziennikarskich. Ale był nie tylko piszącym dziennikarzem-krajoznawcą, lecz także wydawcą. Od lipca 1913 roku do roku 1914 wydawał i redagował w Białymstoku codzienną gazetę "Białystoker Tageblatt", której redakcja znajdowała się w domu niejakiego Szabryńskiego przy ulicy Bazarnej.

Szczególnie interesował się historią Żydów białostockich. Niestety, swoje prace i rozprawy publikował w języku jidysz i hebrajskim. Jest autorem około czterdziestu artykułów o ewolucji historycznej, odrodzeniu i rozwoju języka hebrajskiego. Dziełem jego życia jest napisana w jidysz dwutomowa historia białostockich Żydów zatytułowana "Pinkos Bialystok (The Chronicle of Bialystok)". Książka była gotowa w połowie lat 30-tych, ale starania Herszberga o jej wydanie spełzły wówczas na niczym, gdyż gmina żydowska odmówiła wówczas finansowania druku tej książki. W roku 1938 rękopis trafił do Stanów Zjednoczonych i tam został wydany - tom I-szy w roku 1949, tom II-gi - w 1950. Całość opisuje dzieje białostockich rodzin Żydowskich od XVII wieku do 1936 roku i oparta jest na materiałach źródłowych, które zostały zniszczone lub zagubione w czasie ostatniej wojny. Stąd bierze się wyjątkowa dziś wartość tej monografii - do dzisiaj zresztą nieprzetłumaczonej na język polski.

Abraham Herszberg interesował się kulturą żydowską i sam ją gorąco popierał. Był między innymi członkiem amatorskiej grupy teatralnej "Artystyczny Zaułek". Założył nawet w Białymstoku Towarzystwo Języka Hebrajskiego. Znane jest jego zamiłowanie do gromadzenia dzieł sztuki. Posiadał wielką kolekcję przedmiotów związanych z religią mojżeszową - zwaną "archeologiczną" - ale ślad po tych zbiorach zaginął.
Historycy i badacza nie są zgodni co do daty i miejsca śmierci Abrahama Herszberga. Według jednych - w czasie likwidacji getta w Białymstoku Herszberg miał upaść w czasie marszu Żydów ulicą Kupiecką, skąd odwieziono go na dworzec i wrzucono do jednego z wagonów transportu jadącego do Treblinki.

Według innych - na przykład Szymona Datnera - zginąć miał 5 lutego 1943 roku w białostockim getcie, a pochowany został na cmentarzu przy ulicy Żabiej.
Abraham Herszberg był gorącym zwolennikiem syjonizmu. Pod koniec XIX wieku wspierał finansowo zakładanie osad żydowskich w Palestynie.

Wiadomo, że jeszcze przed wojną jego synowie wyjechali do Stanów Zjednoczonych. Według niektórych badaczy to właśnie do nich trafiła część kolekcji Herszberga, ale są to hipotezy niepotwierdzone.

Zbigniew Romaniuk