uzupełnij jewishbialystok@gmail.com 
Żydzi pojawili się w Trzciannem w początkach XVIII w. Z czasem miejscowość zabudowywana została małymi, niepozornymi, drewnianymi domkami, ściśle do siebie przylegającymi. Do wybuchu II wojny światowej w miejscowości było jedynie 6 budynków murowanych, z czego 3 żydowskie.
W Trzciannem było 3 kowali, 2 młynarzy, stolarz i inni drobni rzemieślnicy.
Szczeciniarnia zatrudniała 10 pracowników. Część oczyszczonego surowca wysyłano do Anglii, z pozostałego surowca wyrabiano szczotki. Istniało też 5 piekarni /można było na miejscu zjeść bułeczkę i wypić herbatę/, 2 knajpki, apteka i punkt apteczny, olejarnia, rytualna rzeźnia, wytwórnia wód i lemoniady i dużo drobnych sklepików.
Rosyjski spis powszechny z 1897 r. wykazał, że w Trzciannem mieszkało 98,4 % ludności pochodzenia żydowskiego. Bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej liczbę Żydów szacuje się na ok.. 2500 osób.
Cmentarz żydowski założony został w XIX w. na powierzchni 1,08 ha. Został całkowicie zniszczony podczas II wojny światowej. Macewy i mur z kamienia wywieziono. Niewielka część nagrobków / z zachowanymi inskrypcjami / zachowana. Na ziemi znajdziemy powalone i wchłonięte przez grunt macewy. Ślady ogrodzenia kamiennego i drewnianego nie zachowały się.
W czerwcu 1941 r. Niemcy spędzili ok.1000 Żydów do stodoły w Zubolu. Trzymano ich przez tydzień. Około 400 z nich zamordowano i pochowano na miejscu. Po kilku tygodniach ekshumowano i pochowano na cmentarzu.
Niemcy często dopuszczali się mordów na ludności żydowskiej. Dowodem na to są wspomnienia naocznych świadków.
W Trzciannem utworzono getto, które jednak 2 XI 1942 r. zlikwidowano, a ludność, w liczbie ok. 600, deportowano do obozu w Boguszach.
Ok. 1200 Żydów z Trzciannego wywieziono do obozu w Treblince.
Autor opracowania dotyczącego Żydów z Trzciannego Piotr Łazy ocenia, że z całej populacji żydowskiej wsi ocalało jedynie 16 osób, głównie dzięki polskim rodzinom, /prawdopodobnie wyemigrowali do Izraela/.
W sierpniu 1981 r. przyjechał z Palestyny były mieszkaniec Trzciannego Hejdman. Jego staraniem zbudowano skromny pomnik na grobie zamordowanych ok.400 Żydów.
Podkreślaliśmy tu wielokrotnie, że opisane cmentarze są zdewastowane, zniszczone, bardzo zaniedbane i zapomniane. Wskazane byłoby zainteresowanie się nimi lokalnych władz i społeczności, ale przede wszystkim instytucji i społeczności żydowskich. Stanowią one bowiem nieodłączną część wspólnej historii.
Bibliografia:
- Jan Hryniewicki, Jasionówka "miejscowość" Bogorii, Białystok 2007
- "Nowy Goniec Knyszyński" nr 7/03
- "Białostocczyzna" nr 19/91
- Jarosław Kloza, Józef Maroszek, Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich, BTN 1997
- Józef Maroszek, Arkadiusz Studniarek, Dzieje Trzciannego i obszaru gminy Trzcianne w XV - XX w., Białystok 2004
Tadeusz Skutnik & Urszula Wierzbicka (db)
