posłuchaj

Strona wykorzystuje COOKIES w celach statystycznych, bezpieczeństwa oraz prawidłowego działania serwisu.
Jeśli nie wyrażasz na to zgody, wyłącz obsługę cookies w ustawieniach Twojej przeglądarki.

Zgadzam się Więcej informacji
Finał projektu Żydowski ślad
w wielokulturowym Białymstoku
Więcej

Sokoły Koordynatorem miejscowości jest: Henryk Pogorzelski

Sokoły - tzw. NOWY cmentarz żydowski przy ul .Nowy Świat
od końca XIX wieku do 1942 r
uzupełnij jewishbialystok@gmail.com
udostępnij na FB


  Żydowska gmina wyznaniowa w Sokołach posiadała dwa cmentarze. Najstarszy pochodzący z XVIII wieku, przy obecnej ul.Wspólnej. Pochówków tam zaprzestano pod koniec XIX wieku. Na tym cmentarzu  na początku lat 60-tych XX wieku wybudowano ośrodek zdrowia.

         Drugi cmentarz żydowski założono przy dzisiejszej ulicy Nowy Świat ,na działce o numerze geodezyjnym  ½   pod koniec XIX wieku. Mieszkańcy Sokół wspominali, że był „ładny i dość duży”. Cmentarz przestał pełnić swoją funkcję po wysiedleniu sokołowskich Żydów 2.11.1942r. do Białegostoku do dawnych  koszar 10 Pułku Ułanów przy ul. Kawaleryjskiej. Na początku 1943 Niemcy rozpoczęli dewastację cmentarza. W zemście za to ukrywający się w Bruszewie młodzi Żydzi w kwietniu spalili Sokoły. Nieliczne nagrobki przetrwały do lat pięćdziesiątych. Zdewastowany był miejscem pozyskiwania kamienia budowlanego. Fragmenty macew do dziś tkwią w fundamentach chlewików, obór, jako elementy schodów czy ogrodzeń. Potem zamieniony został w pastwisko i wysypisko śmieci. W latach 80-tych bezprawną decyzją Gminnej Rady Narodowej na cmentarzu powstało boisko do piłki nożnej. Bezprawną, bo dopiero w 1991 roku na mocy decyzji komunalizacyjnej wydanej przez Wojewodę Łomżynskiego, teren cmentarny został przekazany na własność Gminie Sokoły. Już w 2002 r. Związek Gmin  Wyznaniowych w RP wystąpił o zwrot działki, na której znajduje się nekropolia. Do dziś sprawa nie została sfinalizowana.

Cmentarz żydowski przy ul. Nowy Świat w czasie wojny był miejscem męczeństwa zarówno żydowskich jak i nieżydowskich Polaków z Sokół i okolic .Największą dokonaną tam  zbrodnią była zbiorowa egzekucja ok.30 żydowskich pensjonariuszy domu starców z Mazur, którzy wypędzeni stamtąd po wejściu Niemców znaleźli schronienie w Sokołach. Świadkiem tej egzekucji był młynarz Kryński , którego zabudowania przez ulicę sąsiadowały z cmentarzem.  Za współudział w tej zbrodni w tzw. procesach sierpniowych sądzony był po wojnie szucman z Sokół Józef Janeczko, „który starców bił i kopał nogami ,a następnie kazał im wchodzić na fury, gdzie poszczególni gospodarze wieźli ich na cmentarz żydowski, a Janeczko. uzbrojony w pistolet pilnował ich. Doły były już wykopane , ustawiono po kilku ludzi, a następnie strzelano im z tyłu w głowę. W powyższej egzekucji brał również udział Janeczko, który sam osobiście  strzelał”  

Był on sądzony w tzw. ”sierpniówkach” w 1948 r. Janeczko dostał dożywocie. Obrzydliwe było to,  gdy jako okoliczność łagodzącą w prośbach o ułaskawienie używał swego syna, który w stopniu porucznika zginął w walkach  na Wale Pomorskim. Janeczko po odbyciu połowy kary wyszedł na wolność w 1961r. Mieszkał w Prabutach. Co ciekawe Kryński na procesie zaprzeczał jakoby  w tym czasie był w Sokołach. Gdyby nie Księga Pamięci jego krzywoprzysięstwo pozostałoby nieznane.

                   Cmentarz ten był również miejscem kaźni  innych Polaków. Oto co o tym pisze Waldemar Monkiewicz w referacie z 1970 r. opracowanym na zlecenie Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Białymstoku „W 1943 roku nasiliła się na terenie Amstkomisariatu Sokoły fala terroru. Żandarmi zamordowali na cmentarzu żydowskim Antoniego Perkowskiego w wieku 50 lat, Kłoska Bolesława, Roszkowskiego, Stefana Klepackiego, Czesława Roszkowskiego z Roszk Leśnych, Ignacego Roszkowskiego z Roszk Chrzczon, Franciszka Dworakowskiego z Perk Wypych, Jana Nite z Porośl Wojsławy, Franciszka Sulewskiego z Dworak, Kalinowskiego z Sokół i Czesława Dworakowskiego s. Tomasza z Perk Wypych” Szczególnie okrutną zbrodnią było zastrzelenie przez szucmana Konopkę 13-letniej Krystyny Wasielewskiej z Kruszewa Wypych za to że wzięła leżące na ulicy wiklinowe krzesełko porzucone przez Żydów w czasie wywózki .  Konopko przed wojną był szewcem , mieszkał w  domku przy ul. Wspólnej (za obecna przychodnią)  .Zamordował też w brutalny sposób swojego sąsiada stolarz Żyda Buraka za to że złamał zakaz opuszczania otwartego getta i szedł do Kruszewa Wypych po żywność . Za te i inne zbrodnie Konopka został zlikwidowany 9 maja 1943 roku w knajpie ,naprzeciwko kościoła.

           Inni świadkowie zeznawali, że innym razem szucman Janeczko z Niemcami zaprowadził na cmentarz skutego łańcuchem  Franciszka Sulewskiego z Dworak a po pewnym czasie wracali sami.

          Jest dalece niestosowne, że młodzi mieszkańcy Sokół nieświadomi historii tego miejsca beztrosko kopią piłkę nie tylko na cmentarzu ale również na miejscu kaźni i zbiorowym grobie zamordowanych żydowskich pensjonariuszy domu starców w Mazurach.  

2024-10-29 13:17:45 history
pomysł i realizacja © Tomasz Wiśniewski (bagnowka)
oprogramowanie serwisu choruzy.pl