Grodno Koordynatorem miejscowości jest: Jakub Rafałowski

7 czerwca 1935 roku. W tym dniu odbył się pogrzebWładysława Kuszcza. Procesja pogrzebowa wyruszyła o godzinie17.00 na cmentarz Farny z ulicy Brygidzkiej od domu, gdzie mieszkał zmarły. Naczele procesji, składającej się z prawie tysiąca osób szedł ksiądz Jan Malinowski.Za nim niesiono siedem wieńców żałobnych ze wstążkami od przyjaciół i różnychorganizacji społecznych.

Po drodze na cmentarz tłum powiększył się co najmniej dwukrotnie. Trzynastupolicjantów, którzy towarzyszyli procesji, nie zauważyli żadnych działań, któremogłyby zagrażać bezpieczeństwu publicznemu. Na cmentarzu podczas pochówku niemożna było przemawiać i po pogrzebie, osoby w nim uczestniczące, miały sięrozejść. Jednak wydarzyło się to, czego nie oczekiwała policjagrodzieńska.

Około tysiąca osób rozproszyło się po całym mieście i rozpoczęło rozbijaćokna i bić Żydów na ulicach. Tłum przemaszerował ulicami Jerozolimską,Brygidzką, Dominikańską, Hoovera, Napoleońską, placem Batorego. Napady byłyprowadzone w niedużych grupach od pięciu do dziesięciu osób. Powybijane szyby woknach domów żydowskich w Grodnie W rezultacie tych zajść zostały wybite szybyw 183 domach i 85 sklepach.

Dwaj Żydzi,IzraelBieriezowski i Eliasz Becher, zostaliciężko ranni, zaniesiono ich do szpitala żydowskiego, gdzie wkrótce zmarli. Wwyniku ulicznych bójek zostało pobitych ponad 44 grodnian. Wśród ofiar pobiciabyła córką pisarza żydowskiego Ester Ambrose i właścicielka hotelu Szejna Hoze.Miasto także poniosło straty materialne w wysokości ponad 20 tysięcy złotych.Zajścia trwały od około godziny 18.30 do godziny 22. Ale pojedyncze ataki nażydowskie mienie były prowadzone przez całą noc. Znamienne, że uczestnicyzamieszek nie wchodzili do obszaru miasta gęsto zaludnionego przez Żydów – naulice Trojecką, Pierackiego, Szkolny Dwór, do doliny Horodniczanki.

Wieczorem 7 czerwca policja zatrzymała 59 osób, wśród nich było ośmiu Żydów.Miały miejsce kradzieże z rozbitych sklepów. Mieszkanka Grodna Klaudia Kramaruchawspomina: «Ten cały tłum ruszył z cmentarza na miasto, poniszczył naDominikańskiej ulicy wszystkie sklepy, wszystkie nieruchomości. Mieli- śmysąsiada chłopca, syna kobiety, która miała pięcioro dzieci. Pobiegł więc,przyniósł cały słoik z lodami. Przyszedł też w ślicznych bucikach, chociażzawsze biegał boso. Matka zaczęła na niego krzyczeć, skąd to masz. A on mówi:«Pan powiedział mi, żebym wziął te buty z rozbitego sklepu firmy Bata».

Wtedy wszystko zostało splądrowane. Gdzie były polskie sklepy lub domy,zapalano tam świece, to ich zostawiono w spokoju». Gazety zareagowały nawydarzenia bardzo ostrożnie. Jak się później okazało, władze zakazałyszerokiego rozpowszechniania informacji w prasie o tym, co się wydarzyło. Numergazety «Dziennik Kresowy» nawet skonfiskowano, ponieważ została w nimumieszczona lista poszkodowanych. Większość gazet miasta ograniczy- ła sięwięc do nadrukowania oficjalnych komunikatów. Informowano w nich czytelników,że Władysław Kuszcz został ranny w nocy z 4 na 5 czerwca przy bramie domu nr 13na ulicy Brygidzkiej i zmarł w dn. 5 czerwca w szpitalu żydowskim.

Sprawcy zabójstwa Mejłach Kantorowski oraz Szmul Stejner zostali szybkozatrzymani przez policję. 7 czerwca «po pogrzebie grupa odpadów społecznych»skierowała się do dzielnicy żydowskiej, gdzie kamieniami powybijano okna wmieszkaniach i sklepach. Policja powstrzymała incydent, aresztując sprawców.Rankiem 11 czerwca został pochowany zmarły od ran, otrzymanych podczas pogromu,Izrael Bieriezowski. Do kontynuacji zamieszek nie doszło, ale w mieście byłyzamknięte sklepy żydowskie. W dn. 19 i 20 września 1935 roku w Sądzie Okręgowymw Grodnie odbył się proces zabójców Władysława Kuszcza.

Rozprawa odbyła się przy całkowicie wypełnionej przez publiczność salisądowej. Jak się okazało, konflikt pomiędzy Kuszczem aKantorowskim powstał z powodu kobiety, tancerki w sali tanecznej Reizneraimieniem Nina Malinowska. Po wyjściu z sali Kuszcz rzekomo obraziłKantorowskiego. Zaczęła się bójka, w trakcie której Stejner wbił nóż wplecy Kuszczowi, co doprowadziło do jego śmierci.

Podczas sądu obaj oskarżeni nie przyznali się do winy. 20 września 1935 r.sąd skazał Stejnera na dwanaście lat więzienia, a Kantorowskiego – na dwa lata.Sąd nie rozpatrywał konsekwencji tego morderstwa (wydarzenia z 7 czerwca), alepodkre- ślił, że w mieście i jego okolicach jest problem, gdyż młodzi ludzienierzadko załatwiają sporne kwestie między sobą z użyciem noży.

Świadkowie na sądzie twierdzili również, że Stejner dwa tygodnie przedmorderstwem już próbował w tej samej sali tanecznej rozwiązać spór przy pomocynoża, ale nóż mu odebrano. Osoby, odpowiedzialne za zamordowanie Kuszcza,zostały zobowiązane do płacenia jego matce Annie po 30 złotych miesięcznie aż dojej śmierci. W poniedziałek, 4 listopada 1935 roku, przed sądem w Grodniestanęło 17 osób, oskarżonych o pogrom. Oskarżeni nie przyznali się doorganizacji zajść anty- żydowskich, ale tylko do udziału w nich na falioburzenia publicznego. Sąd przesłuchał 54 świadków, z których wielu byłotajnymi funkcjonariuszami policji. Niektórzy sprawcy zostali aresztowani namiejscu, między innymi oskarżony Balicki był złapany, gdy wybijał szybę wsynagodze, a w kieszeni jego znaleziono nóż.

Dochodzenie ujawniło inne tragiczne okoliczności, na przykład Becher zostałukamienowany na oczach swego 12-letniego syna. Obrońcy oskarżonych wskazywalina istnienie żydowskiej samoobrony, która zamierzała przeprowadzić w odpowiedzina pogrom akty przemocy wobec chrześcijan. Sąd jednak nie wziął pod uwagę tychinformacji, ponieważ żydowska samoobrona takich akcji ani planowała, aniprzeprowadzała.

13 listopada 1935 r. o godzinie 13.30 sąd ogłosił wyrok.Oskarżony Alfons Panasiuk, należący do endeckiej organizacji młodzieżowej,otrzymał trzy lata więzienia, trzech oskarżonych otrzymało dziewięć miesięcypozbawienia wolności, kolejne trzy osoby – po sześć miesięcy więzienia.Pozostałe osoby zostały uniewinnione. Dobre stosunki między chrze- ścijanami ażydami w Grodnie były poważnie zagrożone. Wzajemna wrogość nasiliła się iprzekształciła się w rodzaj zimnej wojny. W styczniu 1936 roku do Grodnazawitał Józef Mackiewicz, autor wileńskiegodziennika «Słowo», znany dziennikarz w międzywojennej Polsce.

W swoich reportażach dobrze opisał wzajemny bojkotsklepów żydowskich i chrześcijań- skich, fryzjerów i restauracji, próbypodpalenia żydowskich miejsc świętych i inne akty wzajemnej agresji. Mackiewiczopisał również sąd w sprawie morderstwa na jednej z ulic Grodna żyda MojżeszaLipskiego przez chrześcijanina Wacława Dympera. Ostatni otrzymał za zabójstwosześć lat więzienia. Jakie były powody tego, że zamordowanie Władysława Kuszczadoprowadziło do tak tragicznych wydarzeń w dniu 7 czerwca 1935 roku? Wydajesię, że było kilka przyczyn.

Pierwszym powodem były okoliczności wiosny i lata 1935 roku, kiedy pośmierci Józefa Piłsudskiego przetoczyła się po Polsce fala agitacjiantyżydowskiej. Ugrupowania polityczne, związane z demokracją narodową,namawiali do pokazania Żydom «ich miejsca w Polsce», rzekomo MarszałekPił- sudski popierał Żydów, a oni uznawali go za «dziadka». Po drugie, dużąrolę odegrała osoba samego Kuszcza.

Był marynarzem, symbolem «imperialnej» Polski, a jego zabójstwo byłospostrzegano jako atak na polskie państwo. Ale najważniejszym powodem, moimzdaniem, była zmiana w postrzeganiu przestrzeni miejskiej Grodna oraz wświadomości ludzi. Młodzież, zarówno chrześcijańska, jak iżydowska, już uświadomiła swoją przynależność nie tylko do różnych wspólnotreligijnych, ale również i do różnych narodów.

Zamieszki z dnia 7 czerwca w pewnym stopniu pogarszały stosunkinarodowościowe w mieście, ale nawet ten pogrom z 1935 roku nie był podobny na«klasyczne» pogromy w carskiej Rosji pod koniec XIX wieku. Ponieważ trwał tylkojedną noc, nie towarzyszyły mu podpalenia, nie było przyzwolenia ze stronyoficjalnych władz oraz prasy, jak to było w Imperium Rosyjskim, dla propagandyantyżydowskiej oraz na rzecz akcji antyżydowskich.