Goworowo

Pierwsze wzmianki na temat obecności Żydów w Goworowie pochodzą z XVIII wieku. Zapewne w XIX w. powstała tam niezależna gmina. Miejscowi Żydzi mieli własny cmentarz oraz drewnianą bóżnicę.

Liczebność społeczności żydowskiej osiągnęła pod koniec XIX w. 1844 osoby, na 2139 wszystkich mieszkańców. A tuż przed wybuchem I wojny światowej, w 1913 r., w miasteczku na 2154 mieszkańców było 2020 Żydów. Większość z nich to byli drobni rzemieślnicy, handlarze, sprzedający towary na okolicznych targach. W czasie I wojny światowej ludność żydowska z Goworowa oraz okolic szczególnie ucierpiała z powodu przechodzących frontów walk i zmieniających się okupantów – Niemców oraz Rosjan. Między innymi spalona została zbudowana w XIX w. drewniana synagoga. Dzięki pomocy uzyskanej od organizacji z zagranicy gmina zdołała się odrodzić. Po I wojnie co prawda liczba ludności żydowskiej w mieście spadła do 1085, ale i tak stanowiło to 91,4% mieszkańców. W 1922 r. wzniesiono murowany budynek nowej synagogi. W pobliżu synagogi znajdowały się sztyble chasydów z Warki, Aleksandrowa i Góry Kalwarii.

W Goworowie działały wszystkie żydowskie partie polityczne od Agudy, przez wszystkie odłamy syjonistów i Bund ze swoimi młodzieżowymi przybudówkami. Szczególnie prężnie działały młodzieżowe organizacje syjonistyczne – jak Betar, Ha-Szomer ha-Cair. Ich działacze organizowali obozy, żeby uczyć się rolnictwa u okolicznych gospodarzy. W latach 20. XX w. wielu młodych opuściło Goworowo i wyjechało do Palestyny. W mieście działała żydowska Biblioteka im. Brenera, a także kółko teatralne. Goworowo zostało zajęte przez wojska niemieckie 8 września 1939 roku. Już następnego dnia Niemcy podpalili miasto a w wyniku tego zginęło 65 Żydów oraz 25 Polaków. Następnie ludność żydowska została wygnana z miasta na tereny zajęte przez ZSRS. Większość z nich prawdopodobnie zginęła później, kiedy ponownie dostali się pod okupację niemiecką po 1941 roku.

Źródła:

• Goworowo. Sefer zikaron, red. A. Bursztin, D. Kosowski, Tel Awiw 1966.
• Goworowo, [w:] The Encyclopedia of Jewish Life Before and During the Holocaust, red. S. Spector, G. Wigoder, t. 1, New Jork 2001, s. 449.
• SzczepaÅ„ski J., SpoÅ‚eczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku, PuÅ‚tusk 2005.