Ludzie

Po wybuchu wyjechał do Białegostoku,w 1941 r. trafił do getta, tu został zatrudniony w pracowni kopistówniemieckiego przemysłowca Oscara Steffena. Cudem ocalony, po wojnieporządkował cmentarz getta w Białymstoku. Od 1952 r. mieszkał w Warszawie, w 1955 r. współorganizował Ogólnopolską Wystawę Młodej Plastyki w warszawskim „Arsenale”. W 1957 r. wyjechał na stypendium do Paryża i tam pozostał.  Po wojnie stworzył cykle obrazów i grafik poświęconych przeżyciom w białostockim getcie.

fot. Janek Skarżyński /AFP /East News

List Zuzanny Benesz-Goldfinger

Zajmuję się opracowywaniem twórczości żydowskiego artysty związanego po części z Białymstokiem, który przeżył Zagładę – Izaaka Celnikiera. W listopadzie 1939 r. Celnikier wraz z matką Esterą i siostrą Sarą postanowili uciekać spod okupowanej przez Niemców Warszawy do Białegostoku. Latem 1941 r. zostali osadzeni wraz z pozostałymi Żydami w getcie białostockim. W tym czasie Izaak Celnikier pracował wraz z innymi artystami w stolarni przekształconej w atelier kopistów niemieckiego przemysłowca Oskara Steffena. Matka i siostra zginęły około 16 sierpnia 1943 r. w czasie likwidacji getta białostockiego, artysta należał do zbrojnego ruchu oporu i przeżył likwidację, wraz z pozostałymi przy życiu Żydami białostockimi został przetransportowany najpierw do więzienia w Łomży, a następnie w listopadzie 1943 r. do obozu Stutthof. Na początku stycznia 1944 do Auschwitz, skąd wyszedł z Marszem Śmierci 18 stycznia 1945 r. Przeszedłszy przez szereg obozów koncentracyjnych, przeżył wojnę – w ostatnim odruchu życia schował się pod stosem trupów i tak znaleźli go Amerykanie. W sierpniu 1945 r. po odbyciu kwarantanny wyruszył do Białegostoku, jednak po zgłoszeniu się do Komendatury Radzieckiej został wywieziony wraz z trzema tysiącami jeńców radzieckich do sowieckiego obozu w Šumperku na Morawach. Został oskarżony o zdradę i skazany na 10 lat łagru. Udało mu się jednak uniknąć wywózki. Na dwa dni przed ewakuacją obozu do łagrów, udało mu się uciec i pod fałszywym nazwiskiem wyjechał z Pragi do Białegostoku za pośrednictwem Caritasu. W grudniu 1945 r. zastał Białystok zniszczony, pracował przy ekshumacjach na cmentarzu dawnego getta przy ulicy Żabiej, a także grawerował nazwiska ofiar na tablicach mogił. W styczniu 1946 r. opuścił Białystok i ponownie nielegalnie udał się do Pragi, gdzie rozpoczął studia w Wyższej Szkole Sztuk Stosowanych w Pracowni Malarstwa Monumentalnego pod kierunkiem Emila Filli. W 1952 r. wrócił do Warszawy, gdzie mieszkał do 1957 r. Następnie, po otrzymaniu miesięcznego stypendium do Paryża, postanowił tam zostać na stałe. Zmarł w Paryżu w 2011 r.

 Zwracam się z uprzejmą prośbą o informację czy jest Państwu znana postać Celnikiera, czy może w Państwa archiwum zachowały się jakieś informacje lub zdjęcia rodziny artysty lub informacje o miejscu pochówku matki i siostry – Estery i Sary Celnikier. Nie sądzę, by artyście w 1945 r. udało się po 2 latach rozpoznać ciała bliskich, ale może jest jakiś grób symboliczny?

Byłabym bardzo wdzięczna za informację.

Zuzanna Benesz-Goldfinger

Kuratorka wystaw  zbenesz@jhi.pl

Żydowski Instytut Historyczny